Wat gebeurt er ook alweer op Prinsjesdag?

De meeste mensen denken bij Prinsjesdag aan het voorlezen van de Troonrede, ‘het koffertje’ en aan alle hoeden die voorbij zullen komen. Maar wat gebeurt er nu allemaal op Prinsjesdag en waarom? Wat is de achtergrond van deze dag en waarom is Prinsjesdag voor ons, PZO, belangrijk?

Op Prinsjesdag komt de Koning naar het parlement om de Troonrede voor te lezen. Dat gebeurde voor het eerst op 2 mei 1814. In de Troonrede wordt uiteengezet hoe het land ervoor staat en welke plannen de regering heeft. Ook biedt de minister van Financiën ‘het koffertje’, met daarin de Miljoenennota en de Rijksbegroting, aan de Tweede Kamer aan. In deze stukken staan de plannen van het kabinet voor het komende jaar en hoe deze plannen bekostigd zullen worden.

Waarom de derde dinsdag in september?

De Grondwet legt in artikel 65 de derde dinsdag in september vast als de dag waarop 'door of namens de Koning in een Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal' een uiteenzetting wordt gegeven van 'het door de regering te voeren beleid'. Maar oorspronkelijk viel Prinsjesdag later in het jaar: de eerste maandag in november. Echter, op deze datum had het parlement weinig tijd om de begroting - die op Prinsjesdag wordt ingediend – op tijd af te handelen en werd het tijdstip vervroegd naar de derde maandag in september. Maar ook daar waren bezwaren tegen. Om op tijd in Den Haag te zijn, moesten veel Kamerleden op zondag reizen. Om dat te vermijden heeft men in 1887 de maandag vervangen voor de dinsdag. Zo kon iedereen op tijd in Den Haag zijn zonder de zondagsrust te verstoren.

Inhoud van de Troonrede

Nadat Nederland in 1848 een parlementaire democratie was geworden, bepaalden de ministers grotendeels de inhoud van de Troonrede. In de negentiende eeuw hadden troonredes een beperkt karakter. Er werd bijvoorbeeld ieder jaar iets meegedeeld over de betrekkingen met andere landen en over de toestand van leger en vloot. Pas na 1918 kreeg de Troonrede langzamerhand haar huidige karakter: de presentatie van het regeerprogramma voor het komende jaar. De Troonredes zijn dan ook steeds langer geworden.

Bijzondere taferelen rondom Prinsjesdag

Het is een paar keer voorgekomen dat de Koning of koningin verhinderd was de Troonrede uit te spreken, bijvoorbeeld door ziekte, zwangerschap of een overlijden binnen de familie. Maar in 1911 liet Koningin Wilhelmina verstek gaan uit ergernis over het zwakke optreden van Tweede Kamervoorzitter Van Bylandt. Zij wenste dat hij zich zou terugtrekken, dat deed hij vervolgens niet. Bij verhindering van het staatshoofd wordt de rede uitgesproken door de Minister van Binnenlandse Zaken.

Beeld: Nationaal Archief

Het eerste koffertje

De traditie van het koffertje op Prinsjesdag begon in 1947. Toenmalig minister Lieftinck van Financiën wilde de eerste Rijksbegroting na de Tweede Wereldoorlog in stijlaanbieden aan de Tweede Kamer. Hij nam het gebruik van het koffertje over uit Engeland, waar die traditie al veel langer bestond. Het koffertje van Lieftinck zou nu omgerekend zo’n € 1,70 kosten. De reden van een goedkoop koffertje had te maken met de sobere begroting om de wederopbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog te bekostigen. In 1957 dreigde de traditie van het koffertje bijna verloren te gaan. Minister Hofstra nam toen de Rijksbegroting gewoon in zijn aktetas mee naar het Binnenhof. Een groep studenten bood de minister toen demonstratief een nieuw koffertje aan. Het koffertje van minister Lieftinck is tegenwoordig een museumstuk van het Belasting- en Douanemuseum in Rotterdam.

Hoedenparade

Prinsjesdag is ook wel bekend omdat veel vrouwen opvallende hoeden dragen. Toenmalig Kamerlid Erica Terpstra droeg in 1977 voor het eerst een hoed tijdens het uitspreken van de Troonrede. De hoedjesparade trekt veel aandacht.

Troon in Ridderzaal aangepast

Na de inhuldiging van Willem-Alexander in het voorjaar van 2013 werd de ‘B’ van de Troon in de Ridderzaal tijdelijk vervangen door de ‘W’. Deze ‘W’ was in 1904 voor Koningin Wilhelmina ontworpen. Voor de eerste Prinsjesdag van Koning Willem-Alexander op dinsdag 17 september 2013 was het huidige houtsnijwerk klaar, daarin zijn de letters W en A met elkaar verweven.

Beeld: Nationaal Archief

De Gouden Koets

Andere gebeurtenissen op Prinsjesdag hebben ook veel aandacht getrokken. In 1963 bijvoorbeeld sloeg een paard op hol waardoor het rijtuig, waarin de prinsessen Beatrix, Irene en Margriet zaten, tegen een boom sloeg. De prinsessen waren gelukkig ongedeerd, en reden verder met Koning Juliana en prins Bernhard in de Gouden Koets. In 1974 kwamen Koningin Juliana (met in haar hand de Troonrede) en Prins Bernhard vanaf Huis ten Bosch bij de Ridderzaal aan per auto in plaats van de Gouden Koets. Door een gijzelingsactie in de Franse ambassade was er geen ceremonieel vertoon. De Gouden Koets, die in 1826 voor Koning Willem I gebouwd, wordt momenteel  gerestaureerd en daarom wordt nu gebruik gemaakt van de Glazen Koets.

Waarom is Prinsjesdag belangrijk voor PZO?

Met het uitspreken van de troonrede in de Ridderzaal opent de koning het nieuwe parlementaire jaar van de Eerste en Tweede Kamer oftewel de Staten-Generaal. Ook  biedt de minister van Financiën ‘het koffertje’ met daarin de Miljoenennota en de Rijksbegroting aan Tweede Kamer aan. Vlak na Prinsjesdag zijn de Algemene Politieke Beschouwingen. De Tweede Kamer gaat met de minister-president die het woord voert namens het kabinet in gesprek over de plannen uit de Miljoenennota. Daarna volgen de Algemene Financiële Beschouwingen. De Tweede Kamer gaat dan in gesprek met de minister van Financiën over de Rijksbegroting. De Tweede Kamer heeft de mogelijkheid om de kabinetsplannen in de begroting te wijzigen als de meerderheid dat wil. Met de bekendmaking van de Miljoenennota wordt ook duidelijk wat de plannen van het kabinet voor zelfstandige ondernemers zijn. PZO zal met belangstelling de voorstellen uit de Miljoenennota volgen, en er op toezien dat het belang van de zelfstandig ondernemer zo goed mogelijk wordt behartigd.